Interview: hoe begeleidt de VDAB personen met autisme naar werk

Francis Waegemans, cliënt van cluster 3 en geboren reporter en auteur, interviewde Nadine van Gool van de VDAB (Vlaamse dienst voor arbeidsbemiddeling en beroepsopleiding) over de ondersteuning die VDAB geeft aan mensen met autisme bij het zoeken en behouden van een job. Hij goot de tekst in een uitstekend artikel, dat je hieronder kan lezen.

Wat is de functie van VDAB?

Wel, zoals je het hoort: de VDAB is de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding. Kort gezegd proberen wij mensen aan een gepaste job te helpen en helpen wij ook werkgevers om de juiste kandidaat te vinden. Hoe gaat dat in zijn werk? Als iemand zich inschrijft bij VDAB  gaan wij proberen in te schatten wat die persoon nodig heeft om aan werk geholpen te worden. Soms kan dat zijn dat dit iemand is die perfect weet wat hij moet doen, die vacatures kan vinden, die zijn plan kan trekken, en dan wordt hij opgevolgd door de servicelijn of later als hij bv. na drie maanden geen werk heeft gaan wij nog eens horen van: lukt het? Hoe gaat het? Maar soms hebben die mensen extra ondersteuning nodig. En dan komen ze terecht bij VDAB bij een bemiddelaar. Het is meestal afhankelijk van in welke sector je wil werken, bij welke bemiddelaar je komt. Soms kan dat ook zijn dat er moeilijkheden zijn waardoor iemand toch wel nog wat meer intensieve hulp nodig heeft. Dan kan die komen voor wat wij noemen intensieve dienstverlening. Bv. Iemand spreekt heel slecht Nederlands of iemand heeft een arbeidsbeperking die het zoeken naar werk kan verhinderen, dan komt hij bij intensieve dienstverlening terecht. De bemiddelaar gaat die persoon helpen om werk te zoeken. Dat is de kant van de werkzoekende.

Sinds wanneer hebben jullie een aparte dienst voor de begeleiding van mensen met autisme?

Een echte aparte dienst voor begeleiding voor mensen met ASS hebben we niet. Omdat – en u weet dat beter dan ik - mensen met ASS heel divers zijn. Sommigen gaan bijna geen ondersteuning nodig hebben en anderen gaan net heel veel ondersteuning nodig hebben. We proberen dat in te schatten en eigenlijk op maat te werken van wat die persoon nodig heeft. Omdat de ene persoon met autisme de andere niet is, schatten we in wat die persoon nodig heeft om naar werk begeleid te worden. Zelf hebben we wel een intern project – autisme op de werkvloer- met mensen die ook wel ervaring hebben met autisme en hierin opgeleid zijn, daar zetten we op in. We kunnen ook een beroep doen op partners waar we klanten naar kunnen doorsturen. Die hebben ook wel veel deskundigheid op het vlak van begeleiden van personen met autisme. Zo kunnen wij mensen doorverwijzen naar GTB – een partnerorganisatie van VDAB - en die pakken dan de bemiddeling naar werk over. Zij zijn daarin meer in gespecialiseerd dan VDAB.  Ook bij GLOW-partners – nu zijn dat organisaties als EMINO – vroeger GOB de ploeg – werken  ook wel mensen die opgeleid zijn en expertise hebben in het begeleiden van mensen met ASS. Als we merken dat mensen met ASS daar geholpen kunnen worden of er nood aan hebben, dan sturen we hen door.

Welke formulieren dienen door een behandelend arts of psychiater te worden ingevuld om in aanmerking te komen voor arbeidsondersteunende maatrelen voor personen met autisme op de werkvloer?

Dat zijn formulieren die je kan vinden op de website van VDAB. Als je intikt https://www.vdab.be/arbeidshandicap/formulieren.shtml dan kom je op deze site. Dat zijn formulieren voor wie geen werk of wel werk heeft. Een schriftelijke verklaring van je arts is in beide gevallen hetzelfde. Dit is eigenlijk een formulier waarin de klant toestemt dat VDAB die gegevens opvraagt. Dat moet de klant dan ondertekenen om de VDAB toestemming te geven om die dingen op te vragen bij de arts. De arts (bv. een psychiater) moet dan inschatten of de klant al of niet een beperking heeft omwille van medische-psychische of psychologische redenen. Als de klant wel een beperking heeft, dan moet hij daar een code voor invullen. Op het document staat niet ASS maar wel een code (voor ASS). Iedere aandoening heeft een bepaalde code. Die kan dan ook nog bijkomende info geven,  bv. waar moet de werkgever op letten of wat kan een probleem zijn voor die persoon voor het uitvoeren van die job. Op die manier kan de arts dat dan invullen en toepassen. Dat zijn allemaal vragen die aan de dokter kunnen gesteld worden om te bekijken hoe die persoon naar een gepaste job te begeleiden. Er staat een stukje rond privacy in. Je kan al deze formulieren vinden op de site van de VDAB.

Hoe verloopt de samenwerking tussen de Vlaamse dienst voor beroepsopleiding en werkgevers die personen met autisme tewerkstellen?

We hebben niet echt een structurele samenwerking. Bv. Wij krijgen een vacature en mensen komen hiervoor solliciteren. Als dat mensen zijn met ASS, en die zijn in bemiddeling, dan zal de bemiddelaar ook wel helpen met solliciteren. We hebben weinig rechtstreeks contact met de werkgevers. Enkel wanneer iemand aan het werk is en bv. een afwijking op individueel maatwerk heeft, dan hebben we wel contact op de werkvloer. Als de werkgever een vraag stelt om hulpmiddelen aan te vragen dan is er wel contact. Dan komt VDAB wel op de werkvloer. Mijn collega’s die dat doen hebben de functie van Deskundige arbeidsbeperking en die geven ook wel aan dat die contacten vrijwel altijd in een positieve sfeer verlopen. En er worden ook altijd tips & tricks gegeven uit eigen ervaring Er bestaat ook zoiets als gratis gespecialiseerde jobcoaching. Dat wordt dan ook wel geadviseerd aan de werkgevers als de deskundigen op de werkvloer komen om te kijken of er een aanpassing nodig is aan de maatregel die die persoon al heeft.

Welke voordelen kunnen werkgevers genieten die personen met autisme tewerkstellen?

Dat kan een loonpremie zijn in de vorm van individueel maatwerk of VOP – Vlaamse ondersteuningspremie. Individueel maatwerk vervangt de VOP. Dat is een nieuwe maatregel die geldt vanaf 1 juli 2023.  D.w.z. als een werkgever een persoon aanwerft met autisme en die heeft dat recht aangevraagd bij VDAB, dan geniet de werkgever een financieel voordeel.

Heeft iemand waarbij ASS is vastgesteld automatisch recht op deze ondersteuning?

Automatisch is wel een verkeerd gekozen woord omdat je het wel zelf moet aanvragen. Als je het aanvraagt en je kan je diagnose voorleggen, bevestigd door een psychiater, dan krijg je het recht op individueel maatwerk (vroeger VOP). De persoon op de werkvloer krijgt gewoon zijn volledige loon uitbetaald zoals iemand anders, maar de werkgever moet er maar een deel van betalen. Sommige dingen moeten wat aangepast worden, het kan zijn dat er wat duidelijkere instructies moeten gegeven worden. Er moet bekeken worden hoe we die persoon het beste kunnen inwerken en wat hij nodig heeft. Dat zijn allemaal zaken die binnen het individueel maatwerk vallen. Als dat iemand is waarvan we merken dat hij niet alleen trager is maar ook echt nood heeft aan begeleiding op de werkvloer in het begin, zoals een collega-coach die naast hem staat om bepaalde dingen op te vangen of extra uit te leggen, dan kunnen wij ook wel dat recht geven. Als wij als VDAB dan zeggen: die persoon heeft maatwerk nodig met een loonpremie en een begeleidingspremie dan moet de werkgever die de persoon aanwerft en ervoor gefinancierd wordt dat ook doen. Dit alles staat op de website van de VDAB.

De werkgever kan ook een beroep doen op gratis gespecialiseerde jobcoaches. Dat kan pas vanaf het moment dat iemand één jaar in dienst is. Als je dan merkt dat een persoon nog hulp of een coach nodig heeft, dan kan de jochcoach gecombineerd worden met individueel maatwerk met een loonpremie. Als de werkgever enkel een financiële tegemoetkoming krijgt en hij merkt achteraf ik heb toch nog meer coaching nodig dan kan hij beroep doen op die gespecialiseerde jobcoach. Als dat iemand is die al een begeleidingspremie heeft dan is die begeleiding al voorzien. Alles hangt af van wat de persoon met ASS nodig heeft en wat hij kan. Sommige personen met ASS gaan zonder ondersteuning werken, daar merk je soms amper iets aan als buitenstaander. Anderen hebben meer ondersteuning nodig. Soms is de aandoening zo zwaar en komt er ook nog een mentale beperking bij of een andere problematiek zodat betaald werken ondanks alle maatregelen niet kan. Het is echt een heel breed spectrum dat gaat van kunnen werken zonder ondersteuning tot werken met ondersteunende maatregelen. Sommigen kunnen ook tewerkgesteld worden in collectief maatwerk. Anderen gaan vrijwilligerswerk doen.  Het hangt echt af van de persoon die je voor je hebt. Ze geven vaak aan dat de werksfeer kan verbeteren door iemand met ASS te werk te stellen. Bovendien geef je zo een mooi voorbeeld aan de maatschappij. Wat ook mensen kan aantrekken om voor een bepaalde werkgever te kiezen doordat hij een bepaald maatschappelijk engagement uitstraalt. Je kan ook nieuwe klanten aantrekken door net in te zetten op diversiteit. Werkgevers zelf kunnen ook een andere kijk krijgen op ASS. Die werkgevers gaan ook wel leren. Dat gaat in twee richtingen. De werkgever kan leren van de persoon met ASS, de persoon met ASS kan ook wel expertise binnenbrengen en kan ook de kijk van de werkgever verruimen.

Welke voordelen geniet de persoon met autisme als die in een tewerkstellingstraject van de VDAB stapt?

Als je uitkeringsgerechtigd werkloos bent en een RVA-uitkering krijgt, ben je verplicht om in te schrijven. Andere mensen die niet stempelen maar die bv. een FOD-uitkering hebben, geen uitkering hebben, werken of een andere job zoeken, kunnen zich vrijwillig inschrijven. Sommigen moeten het doen en anderen kunnen het doen. Als je zegt van je moet het niet doen, het is niet voor mijn uitkering dat ik het moet doen maar ik wil toch begeleiding van de VDAB dan is dat een gratis begeleiding naar werk. Past de job die je zoekt bij jou? Of moeten we misschien heroriënteren! We helpen met solliciteren! Soms is het nodig dat mensen nog een opleiding moeten volgen. Dat kan ook gratis bij de VDAB. Er is ook zoiets als werkplek leren. Het hele aanbod van de VDAB en de gespecialiseerde partners daar kan beroep op gedaan worden in de mate dat dit nodig is.

Welke begeleiding op de werkvloer bestaat er voor personen met autisme die in de privé en openbare sector actief zijn?

Dan denk vooral terug aan die gratis gespecialiseerde job begeleiding, die echt wel kan komen van organisaties die daar ook wel affiniteit mee hebben. Er is ook GOB – Gespecialiseerde Opleiding en Bemiddelingsdiensten. Die hebben ook voor de werkgever een betalend aanbod. Er is ook de individuele beroepsopleiding. Er is ook een IBO-plus. Dat is voor personen met een beperking, daar kunnen ze ook door de gespecialiseerde diensten, de GOB-ondersteuning krijgen.

Hoe moeten personen met autisme zich aanmelden bij de Vlaamse dienst voor Arbeidsbemiddeling en beroepsopleiding die in aanmerking willen komen voor arbeidsondersteunende maatregelen?

Dat hangt er vanaf in welke situatie die personen zich bevinden. Als dat mensen zijn die werkzoekend zijn dan kunnen ze zich inschrijven bij VDAB, dat kan online via de website, ze kunnen ook bellen naar het gratis nummer om zich te laten inschrijven of ze kunnen ook binnen lopen in de Somersstraat in de inloop werkwinkel. Dit zijn drie manieren als je werkzoekend bent om je aan te melden. Als je bv. ziek bent geweest maar je adviserend geneesheer zegt dat er toch stappen naar werken mogelijk zijn, dan is het aanmelden via die adviserend geneesheer van de mutualiteit of de terug-naar-werk coördinator van de mutualiteit. Dat is een nieuwe functie. Dan wordt de nood aan coördinatie met die mensen besproken. Die worden dan aangemeld door het invullen van een aanmeldingsformulier. Dat zijn mensen waarbij men spreekt over primaire arbeidsongeschiktheid, dat is het eerste jaar van uw ziekte. Als je dan stappen naar werk wil zetten moet je dat op die manier doen. Als je in invaliditeit bent, dus meer dan een jaar ziek bent, dan is er een versnelde aanmelding via de VDAB- bemiddelaar. De persoon schrijft zich online in, neemt telefonisch contact op of komt weer binnen. Er zijn ook mensen die een statuut hebben van FOD met een inkomensvervangende tegemoetkoming, zij schrijven zich ook online in.

Zijn er jobs die specifiek bedoeld zijn voor personen met autisme en hoe verloopt de selectieprocedure?

Een werkgever die een vacature publiceert kan niet zeggen: ik wil enkel en alleen iemand met ASS. Maar er bestaan wel bedrijven, zoals Passwerk en Autimatic die enkel mensen aanwerven met een ASS-diagnose.

       Tekst: Francis Waegemans.